پشت‌پرده یک کشف علمی؛ قمار میلیاردی بر سر ساخت واکسن کرونا

جارستان به نقل از تیک؛ در تلاش برای تولید واکسنی جهت پایان دادن به بیماری همه گیر COVID-۱۹، دولت ها، موسسات خیریه و شرکت‌های بزرگ دارویی، میلیارد‌ها دلار سرمایه را بر روی میز شرط بندی قرار داده اند که شانس موفقیت آن‌ها در آن چندان فوق العاده نیست. خبرگزاری رویترز در گزارشی اختصاصی به بررسی ابعاد مختلف این قمار بزرگ پرداخته است.

سرمایه گذاران بزرگ جهان با سرعت خیره کننده‌ای در حال انجام آزمایشات تشخیص و بالینی بر روی واکسن‌هایی هستند که هیچ تضمینی برای اثربخشی آن‌ها وجود ندارد. برخی نیز در حال بررسی و استفاده مجدد از گیاهان برای تولید واکسن هستند که احتمال موفقیت آن هم بالا نیست و در آخر برخی دیگر، سفارش واکسن‌هایی را می‌دهند که احتمالاً هیچ گاه تولید نشوند. این الگوی جدیدی است که اپیدمی کرونا پدید آورده است که بر سرعت و فضایی مملو از خطرات متمرکز شده است.

«پل استوفلز»، مدیر ارشد علمی Johnson & Johnson (JNJ.N)، که با دولت ایالات متحده، سرمایه گذاری مشترک یک میلیارد دلاری برای سرعت بخشیدن به توسعه و تولید واکسن منعقد کرده، می‌گوید: «بحران در جهان به حدی بزرگ است که هریک از ما مجبور هستیم برای متوقف کردن این بیماری حداکثر ریسک خود را انجام دهیم». استوفلز به رویترز گفت: «اگر این پروژه شکست بخورد، ضربه جبران ناپذیری به این شرکت خواهد بود».

از نظر تاریخی، فقط ۶ ٪ از این سرمایه گذاران قادر خواهند بود در نهایت، واکسن این بیماری را به بازار عرضه کنند، که آن هم غالباً پس از طی چندین سال سرمایه گذاری‌های بزرگ و آزمایشات متعدد که محصول را به تأیید نهایی برساند. اما قوانین سنتی تولید دارو و واکسن در مواجهه با ویروسی که ۲.۸ میلیون نفر را آلوده کرده و بیش از ۲۰۰۰۰۰ نفر را کشته و همچنین اقتصاد جهانی را ویران کرده، نمی‌تواند چندان پابرجا باقی بمانند. در چنین شرایطی، هدف این است که یک واکسن در مقیاس صد‌ها میلیون دوز، تنها در ۱۲ تا ۱۸ ماه شناسایی و آزمایش شود.

شرکت‌های دارویی و دولت‌ها و سرمایه گذاران در پی چنین هدفی، هزینه‌های «در معرض خطر» خود را به میزان بی سابقه‌ای افزایش داده اند. بیش از ۳۰ مدیر شرکت دارویی، مقامات بهداشتی دولتی و کارشناسان بیماری‌های همه گیر، در مصاحبه با رویترز تأکید داشتند که چنین ریسک‌هایی لازم است تا هم اطمینان حاصل شود که یک واکسن کارآمد برای کروناویروس جدید تولید شود و هم پس از تولید به سرعت آماده توزیع شود. این سرمایه گذاری‌های دولت ها، گروه‌های بهداشت جهانی و سازمان‌های خیریه، عمدتاً متوجه ۱۰۰ مرکز مهم برای ساخت واکسن شده است، اما تعداد معدودی از این مراکز تاکنون به آزمایشات انسانی رسیده اند. اما حتی در بین این چشم انداز‌های دلگرم کننده‌تر نیز تعداد بسیار اندکی ممکن است موفق شوند. درست است که این احتمال وجود دارد که تعدادی از این گرو‌ها موفق شوند، اما به طور سنتی در این عرصه، احتمالاً در نهایت فقط یکی پیروز خواهد شد.

برای شرکت کنندگان در این مسابقه نیز مزایای احتمالی وجود دارد؛ این یک میدان برای اثبات فن آوری در تولید واکسن و فرصتی برای افزایش اعتبار و سهام است. در حالی که برخی از شرکت‌های بزرگ از جمله Johnson & Johnson و GlaxoSmithKline Plc (GSK.L) گفته اند که قصد دارند این واکسن را با هزینه پایین – حداقل در ابتدا – در دسترس قرار دهند، اگر واکسیناسیون فصلی لازم باشد و کشور‌ها سرمایه گذاری کنند، ممکن است سود بسیار هنگفتی از این راه به دست آورند.

اما پیدا کردن واکسن کارآمد، بدون توانایی تولید و توزیع انبوه آن، معنای چندانی نخواهد داشت. این یعنی نیاز به ساخت کارخانه‌های تولیدی، آن هم همین الان و پیش از کشف واکسن. «ریچارد هچت»، مدیر مرکز بیماری‌های عفونی و همه گیر ایالات متحده در دوران رئیس جمهور پیشین جورج دبلیو بوش که اکنون یکی از سرمایه گذاران بزرگ در این زمینه است، می‌گوید: «ما می‌خواهیم حتی قبل از این که مطمئن شویم واکسن‌ها جواب می‌دهند، سرمایه گذاری‌هایی را در پیش بگیریم تا بتوانیم (بلافاصله) آن‌ها را در مقیاس ده‌ها یا صد‌ها میلیون دوز تولید کنیم». هچت، هم اکنون رئیس موسسه ائتلاف برای نوآوری و آمادگی اپیدمی (CEPI)، یک کنسرسیوم توسعه واکسن است که توسط سرمایه گذاران خصوصی و همچنین دولت انگلستان، کانادا، بلژیک، نروژ، سوئیس، آلمان و هلند پشتیبانی می‌شود. این سازمان بیش از ۹۱۵ میلیون دلار، از ۲ میلیارد دلار بودجه خود را در اختیار ۳ مرکز ساخت واکسن قرار داده تا در ساخت کارخانه‌های تخصصی تولید واکسن هزینه شود. در ایالات متحده، اداره تحقیقات و توسعه پیشرفته زیست پزشکی (BARDA) – یک آژانس فدرال که فناوری مبارزه با بیماری را تأمین می‌کند – اعلام کرد که در مراکزی که امید ساخت واکسن دارند، حدود یک میلیارد دلار سرمایه گذاری برای توسعه و تولید انبوه واکسن کروناویروس انجام خواهد داد.

یکی دیگر از نگرانی‌های اساسی این سرمایه گذاران، این است که حتی اگر یک واکسن اثربخش به دست آید، ممکن است به مقدار آن به اندازه‌ای نباشد که بتوان آن را به همه جا ارسال کرد. هچت می‌گوید، با داشتن ذخایر آماده در سراسر جهان برای شرایط بحرانی می‌تواند این بیماری را کنترل و اقتصاد‌های آسیب دیده را ترمیم کرد. به گفته وی، در غیر این صورت گزینه جایگزین می‌تواند همانند شیوع آنفلوانزای H۱N۱ در سال ۲۰۰۹ باشد که کشور‌های ثروتمند شروع به احتکار واکسن‌ها کردند. متخصصان بیماری همه گیر می‌گویند اگر این اتفاق بیفتد، نقاط بحرانی اپیدمی همچنان پدیدار می‌مانند که هر کدام پتانسیل ایجاد موج جدید بیماری را دارند.

با تمام سرعت به پیش!
مسابقه ساخت واکسن کروناویروس جدید، با هیچ مقیاسی، مشابهی در تاریخ ندارد. مرکز CEPI تاکنون ۱۱۵ مرکز مبتکر در زمینه ساخت واکسن کرونا را در سراسر جهان شناسایی کرده و این مسابقه در حال شکستن تمام هنجار‌های سرعت و ایمنی در تولید دارو و واکسن است. برخی از توسعه دهندگان به جای آنکه به طور معمول و مطابق معمول، پروتکل‌های آزمایش سنتی کوتاه مدت را دنبال کنند، آزمایش‌های ایمنی و کارآیی را پشت سر هم اجرا می‌کنند. سایرین نیز به طور همزمان با آزمایشگاه‌هایی در چندین کشور همکاری می‌کنند و به دنبال سریعترین مسیر برای تجاری سازی محصولات خود هستند.

عدم اطمینان حاصل از سرمایه گذاری در تأسیسات تولید برای یک مرکز خاص، به ویژه می‌تواند خطرناک باشد، زیرا انواع مختلفی از واکسن‌ها می‌توانند به خطوط تولید کاملاً مجزا احتیاج داشته باشند. بسیاری از این مراکز که بیشترین سرمایه گذاری را جذب کرده اند، به رویکرد‌های اثبات شده واکسن وابسته اند که توسط شرکت‌های بزرگ دارویی تأیید و تولید می‌شوند. در واقع برخی از سرمایه گذاران در شرکت‌های کوچکتر بیوتکنولوژی و آزمایشگاه‌های دانشگاهی هزینه می‌کنند که اگر چه ممکن است دارای فناوری‌های امیدوارکننده باشند، اما تجربه‌ای در تأیید و تولید دارو یا واکسن در مقیاس تجاری ندارند.

آژانس تحقیق و توسعه ایالات متحده (BARDA)، یکی از بزرگترین سرمایه گذاران واکسن کرونا است که ۵ میلیارد دلار برای آن هزینه در نظر گرفته است. این آژانس قصد دارد در پنج مرکز تولید واکسن سرمایه گذاری کند و بیشتر روی پروژه‌های سازندگان با تجربه مواد مخدر تمرکز دارد. «ریک برایت» که تا این ماه مدیر BARDA بود، گفت: «هرکدام از این مراکز تجربه زیادی دارند. همه آن‌ها می‌دانند که چگونه در این راه قدم برداند».

در یکی دیگر از بزرگترین شرط بندی‌های BARDA، این آژانس نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار در پروژه J&J سرمایه گذاری کرده است. این شرکت در پروژه خود سعی دارد با استفاده از ویروس بی ضرر سرماخوردگی، ژن‌های مشتق شده از پروتئین‌های تاج دار را بر روی سطح کروناویروس جدید منتقل می‌کند و باعث واکنش سیستم ایمنی می‌شود. J&J با استفاده از همان فناوری در تلاش برای تولید واکسن برای سایر ویروس‌ها از جمله ابولا است.

در حالی که هیچ یک از این مراکز تاکنون آزمایش‌ها را به اتمام نرسانده و تأیید کامل ایالات متحده را به دست نیاورده اند، داده‌های به دست آمده از هزارن آزمایش بر روی افراد نشان می‌دهد که این رویکرد ها، اساساٌ بی خطر هستند که این می‌تواند تایید نظارتی را برای تولید واکسن کروناویروس جدید سرعت بخشد. اما این هنوز با یک پیروزی قطعی فاصله زیادی دارد؛ داده‌های آزمایش بر روی حیوانات که تابستان امسال انجام می‌شود، اولین تأثیر واکسن را نشان می‌دهند و آزمایش‌های انسانی نیز در ماه سپتامبر آغاز می‌شود. استوفلز، مدیر ارشد علمی J&J می‌گوید: «تا پایان سال متوجه خواهیم شد که این واکسن از انسان محافظت خواهد کرد یا خیر».

در چین، CanSino Biologics Inc (۶۱۸۵.HK) دارای فناوری ساخت واکسن شبیه به فناوری J&J است.CanSino در ادامه سرمایه گذاری‌های خود، این ماه اعلام کرد که مرکز مورد حمایت آن‌ها توانست آزمایشات اولیه ایمنی را در انسان با موفقیت به انجام برساند و قرار است مرحل بعدی را آغاز کند. Sanofi SA (SASY.PA)، بزرگترین سازنده واکسن در جهان، توانست به واسطه رویکرد‌های خود در زمینه آنفلوانزای فلوبوک، سرمایه گذاری آژانس BARDA را برای خود جذب کند. سانوفی از سلول‌های حشرات به جای تخم مرغ استفاده می‌کند تا پروتئین‌های ویروسی تغییر یافته ژنتیکی را برای تحریک سیستم ایمنی بکار برد.

Moderna Inc (MRNA.O)، یک شرکت بیوتکنولوژی مستقر در کمبریج و ماساچوست، اولین مرکزی است که در ماه گذشته آزمایشات انسانی را آغاز کرد. این شرکت به علت همکاری با مؤسسه ملی بهداشت ایالات متحده، توانست در این ماه سرمایه گذاری CEPI را دریافت کند و BARDA نیز مبلغ ۴۸۳ میلیون دلار برای حمایت از توسعه واکسن و کمک به تولید انبوه، به این شرکت پرداخت کرد. این شامل استخدام ۱۵۰ کارگر ماهر برای تولید واکسن بصورت شبانه روزی نیز می‌شود.

واکسن Moderna Inc از مواد ژنتیکی به نام مسنجر (mRNA) RNA برای آموزش سلول‌های بدن برای ساختن پروتئین‌های اختصاصی کروناویروس استفاده می‌کند که در نتیجه پاسخ سیستم ایمنی بدن را پدید می‌آورد. با این حال تاکنون هیچ واکسن mRNA برای مصارف عمومی تأیید نشده است، اما این فناوری تا حدودی مورد توجه است، زیرا طراحی و تولید واکسن را در مقادیر زیادی آسان می‌کند.

«تال زاکس»، رئیس ارشد پزشکی Moderna Inc، به رویترز گفت: «نتیجه نهایی میلیون‌ها دوز است». این شرکت امیدوار است که واکسن تأیید شده را در اوایل مارس ۲۰۲۱ و احتمالاً قبل از آن برای کارمندان مراقبت‌های بهداشتی در دسترس داشته باشد. سازندگان واکسن آلمانی CureVac و BioNTech SE (۲۲UAy.F) (BNTX.O) که با شرکت Pfizer Inc (PFE.N) همکاری دارد، نیز در حال آماده سازی کارآزمایی با موردی مشابه با واکسن مبتنی بر mRNA هستند. همچنین لکسینگتون Bio Inc (TBIO.O) مستقر در ماساچوست، که در حال همکاری با سانوفی است نیز در این مسیر قرار دارد.

میان بر‌های خارق العاده
حتی برای امیدوارتیرن تولید کنندگان واکسن که قبلاً آزمایش‌های انسانی را انجام داده اند، ماه‌ها زمان لازم است تا شواهد قطعی در مورد ایمنی و اثربخشی واکسن را به دست آورند، چیزی که سرمایه گذاران کاملاً از آن آگاه هستند. این امر باعث شده است تا دانشمندان میان بر‌های غیرقابل تصوری را در نظر بگیرند.

به طور معمول، واکسن‌ها باید قبل از اینکه اجازه تلقیح گسترده داده شود، تحت آزمایش‌های بالینی شامل هزاران نفر قرار بگیرند. دکتر «مارتین باخمان»، رئیس ایمونولوژی بیمارستان دانشگاه برن، این هفته گفت: «پس از آزمایش واکسن در گروه کوچکتر برای اطمینان از سمی نبودن آن، محققان سوئیسی به دنبال ایمن سازی تعداد زیادی از جمعیت سوئیس در شش ماه آینده و سپس تولید برای یک بازار جهانی هستند». سخنگوی Swissmedic، تنظیم کننده دارو در کشور سوئیس، گفت که با گروه باخمان در تماس بوده و تا زمانی که آژانس اطمینان ندهد که خطرات ایمنی مرتفع شده، اجازه آزمایشات گسترده را نمی‌دهد. واکسن سوئیس از ذرات ویروس مانند برای تحریک پاسخ ایمنی بدن استفاده می‌کند، رویکردی که از لحاظ نظری ایمن‌تر به حساب می‌آید، زیرا مستقیماً افراد را در معرض کروناویروس واقعی قرار نمی‌دهد و تاکنون فقط بر روی موش آزمایش شده است.

با این حال دکتر «گرگوری پولند»، محقق واکسن کلینیک مایو در مینه سوتا آمریکا، از جمله کسانی است که نگران خطرات آزمایش گروه بزرگی از افراد با واکسنی هستند که کمترین میزان آزمایش بر روی انسان را داشته است. وی با اشاره به برنامه گروه باخمان، گفت: «من نمی‌دانم که این امر چگونه امکان پذیر است».

درس‌های از یاد رفته؟
جنگ با COVID-۱۹ ظاهراً درس‌هایی را که قبلاً در مبارزه با بیماری‌های همه گیر دیگر، در دهه‌های گذشته به دست آورده بودیم را به باد فراموشی سپرده است. در بهار سال ۲۰۰۹، ویروس آنفلوانزای خوکی H۱N۱ در ایالات متحده و مکزیک پدید آمد و در سراسر جهان شیوع یافت. طی چند هفته، سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را به عنوان اولین بیماری همه گیر از سال ۱۹۶۸ اعلام کرد.

براساس گفته‌های دکتر هچت و گزارش‌های رسمی، دولت‌های ثروتمند که با سازندگان واکسن قرارداد‌های موقت داشتند، بلافاصله «انحصار عرضه جهانی واکسن ها» را به دست گرفتند. ایالات متحده به تنهایی ۲۵۰ میلیون دوز سفارش داد و استرالیا، برزیل، فرانسه، ایتالیا، نیوزلند، نروژ، سوئیس و انگلیس نیز واکسن‌های بسیاری را در اختیار گرفتند. تحت فشار سازمان بهداشت جهانی، این کشور‌ها در نهایت متعهد شدند که ۱۰ ٪ از ذخایر خود را با کشور‌های فقیر به اشتراک بگذارند. اما به بهانه‌های متعدد، فقط حدود ۷۷ میلیون دوز و آن هم پس از عبور پیک بیماری در بسیاری از مناطق جهان، ارسال شد.

اگر واکسن موثری برای کروناویروس جدید پدیدار شود، احتمال بروز شرایط مشابه مجدداً وجود دارد. هیچ یک از مقامات بهداشت جهانی که با رویترز گفتگو کرده اند معتقد نیستند که منابع کافی برای تأمین نیاز‌های فوری در سراسر وجود داشته باشد. دولت‌ها تحت فشار عظیمی برای ایمن سازی شهروندان خود و بازگشت به شرایط عادی زندگی قرار دارند، بنابراین احتکار همچنان یک خطر جدی است. «رونالد سنت جان»، پزشکی که پست‌های دولتی در زمینه کنترل بیماری‌های عفونی در ایالات متحده و کانادا را در اختیار داشته است، انتظار دارد که سناریوی مشابهی با سال ۲۰۰۹ در مورد واکسن‌ها رخ بدهد.

BARDA صراحتاً به پروژه‌های ساخت واکسن وعده داده است که ظرفیت تولید ایالات متحده را در اختیار خواهند داشت. برایت، رئیس پیشین BARDA گفت: «ما از مالیات دهندگان آمریکایی می‌خواهیم تا هزینه بیشتری برای تلاش در ساخت واکسن بدهند، بنابراین مهم است که دسترسی ایالات متحده به هر واکسن موفقیت آمیز را تضمین کنیم». با این حال وی افزود که BARDA شرکت‌هایی را که از آن‌ها حمایت می‌کند برای ساختن ظرفیت تولید در خارج از ایالات متحده تشویق می‌کند.

بسیاری از دولت‌ها در انتظار تولید واکسن هستند و انتظار دارند که در صورت ظهور واکسن مناسب، در ردیف اول دارندگان آن قرار بگیرند. شرکت بیوتکنولوژی Arcturus Therapeutics Holdings Inc (ARCT.O) سن دیگو آمریکا، ۱۰ میلیون دلار از دولت سنگاپور دریافت کرد تا واکسن کروناویروس مبتنی بر mRNA خود را با همکاری دانشگاه ملی پزشکی سنگاپور تهیه کند. «جوزف پین»، مدیرعامل Arcturus گفت، اگر واکسن تأیید شود، ابتدا در اختیار سنگاپور قرار خواهد گرفت و پس از آن به «هرکسی که هزینه آن را بپردازد» داده خواهد شد. پین افزود شرکت ما مسئول توزیع اخلاق نیست و هرکس که بخواهد واکسن را دریافت کند، باید هزینه آن را نیز پرداخت کند. وی گفت: «کشوری برنده خواهد شد که بیشترین واکسن را ذخیره کند». این شرکت طی این هفته بیش از ۸۰ میلیون دلار در جریان عرضه سهام عمومی سود کرده است.

در چین که یک تولید کننده بزرگ جهانی واکسن است، دولت در حال حمایت از چندین پروژه ساخت واکسن کروناویروس است و این چشم انداز را دارد که در ابتدا ۱.۴ میلیارد نفر از مردم خود را تلقیح کند. یکی از این مراکز مورد حمایت دولت، Sinovac Biotech Ltd. (SVA.O) است که در حال حاضر واکسن خود بر روی انسان آزمایش کرده و در انتظار داده‌های اولیه است. Sinovac از طریق برنامه وام کم بهره که توسط بانک مرکزی چین پشتیبانی می‌شود، ۶۰ میلیون یوان (۸.۴ میلیون دلار) خطوط اعتباری با نرخ پایین دریافت کرد. مقامات دولتی سریعاً زمین‌هایی را برای ساخت کارخانه‌های تولیدی، از جمله کارخانه‌ای برای تولید تا ۱۰۰ میلیون دوز در سال، در اختیار شرکت قرار دادند.

روز جمعه، سازمان بهداشت جهانی «همکاری عام» را در سراسر جامعه بین المللی برای جمع آوری ۸ میلیارد دلار، به جهت تسریع در توسعه واکسن کروناویروس و اطمینان از دسترسی عادلانه در سراسر جهان را اعلام کرد. کشور‌هایی از سراسر اروپا، آسیا، آفریقا، خاورمیانه و قاره آمریکا مشارکت خود را اعلام کردند، اما ایالات متحده و چین، دو قدرت بزرگ داروسازی در جهان، چنین نکردند. سخنگوی ایالات متحده در ژنو به رویترز گفت: «هیچ مشارکت رسمی از سوی آمریکا وجود نخواهد داشت، اما ایالات متحده از “همکاری‌های جهانی برای تهیه واکسن حمایت می‌کند». سخنگوی سازمان جهانی بهداشت گفت که اعلامیه روز جمعه سرآغاز یک همکاری جهانی است و “ما از حضور بیشتر کشور‌ها استقبال خواهیم کرد. “، اما چین هنوز به این درخواست پاسخی نداده است.

افرادی که درگیر مسابقه جهانی واکسن هستند به رویترز گفتند که بزرگترین انگیزه برای کشور‌هایی که قول به اشتراک گذاری جهانی واکسن‌های کروناویروس را داده اند، ممکن است عدم قطعیت در خصوص موفقیت مراکز مورد حمایت آن‌ها باشد. از آنجا که هیچ کشوری نمی‌تواند مطمئن باشد که نتیجه کار مراکز مورد حمایت آن‌ها موفقیت آمیز خواهد بود، تعهد به اشتراک گذاری با سایر کشور‌ها می‌تواند این اطمینان را ایجاد کند که آن‌ها به یک منبع اولیه واکسن برای تلقیح کارمندان مراقبت‌های بهداشتی و دیگر جمعیت‌های خود، دسترسی خواهند داشت. «جرمی فرار»، متخصص بیماری‌های عفونی و مدیر موسسه خیریه سلامتی جهانی Wellcome Trust می‌گوید: «این امر روشنگر وجود منافع شخصی و همچنین سود سرشار یک کالای عمومی جهانی است»